Come eravamo: A dumìnica

Luigi Bisignani & Minùcciu

Pìnziàri cùmu vèninu dò pèdi

Cci sù mùmènti cà càpu sì mìntidi à fìssià, i midùddha scàpulanu e si sbìanu. Pàridi c’àbbùlasi, ì pìnziàri t’àrravògghjànu e fùjnu à nà bànna ànnàta, pàridi cà fànu a càcchjavota e nfèci tì tròvàsi tùtti ànnànti, cùmu i fìgghj nìnni quànni ddhj fà ffàmi.

Ntà ssà mmuìna ccà mènti tì votasi arriètu, vàsi àri tièmpi ì quànnu ghèrasi quatraru, àri dòppumenziuòrnu da dumìnica, quànnu putièsi girià ppì chiazzi e vanèddhj dò paìsi. Tànnu ù paìsi ppì ttìa ghèradi ù muddhjcù dò mùnnu, tùttu ccì jèdi ntuòrnu, ppìcchì ghèra ntò paìsi chì mparavàsi e ttì dicìanu cùmu ù mùnnu ghera fàttu.

A dumìnica, quànnu àri gùnnici, quatràri, guàgliùni e giùvinuttièddhj, sì mìntiènu spàsi ed’àrripàti àru mùru dò barùni ed’àra càsa i zìu Gangiùlu, ppì guàrdà quìri chi jènu àra mìssa cantata ed’ògnùnu ghèra pròntu ccù nzìnnu ppì ffà capìsci àra zìta addhùvi vutà à càpu ntà chjèsia.

Ghèradi a mènza jurnàta cà tinièmu ù cùntu dè càntini c’aviènu grapùtu. Ncùminciàvamu a quìra di Mìliùni, àru suppuòrtu dà Tèrra, pùa jèmu à bbìdi quìra i Mìrzuni ncàpu casali; scìnniènnu vidiàmu quìra do Sàmmicuòsu ì Luvìggi i Savèriu Mònacu e quira i Micùzzu i Màlia, vicìnu àra chièsia e quìra (frìsca gràputa) do Mùlinàru, prìmu dò mùnicìpiu. Scìnniènnu c’èranu quira i Luvìggi Viggiànu e quìra i zù Riguardu. Ara chiàzza c’èra quira c’avìa piàtui Pisìddhu, nnànti ù cìnimu Zù Seminu. Ntà vanèddha do jàrdìnu quira c’avìa piàtu Perròni e cchjù nnànti quira i Casèlla, cà pròpiu càntìna onn’èradi. Acchjanànnu c’eradi à cantìna i Lèparu, àra Siddhata a càntina i zù Fiùrinu ì Càntùni e cchjù nnànti quìra i Ràzziu Mònacu. Anc’ùnànnu dòppu, chhjù nnànti avia mìsu a càntìnma Pichiòrru.

E ccùmu fàsi a nòn ti tèni àmmènti zù Micùzzu ù sàcristànu, chi ppà fèsta dò vìntiquàttru, si facìadi aiùtà à prìparà i làmpiuncìni ppà prùcissiùni dà vìjlia e pùa òn sì tìniàdi ammènti mài i tìnni stipà gùnu. E rù prùmintià sèmpi. E chìni si scòrdadi à gràciàmata nnànt’à pòrta dò càmpanìli e quìru chi sùccidièdi quànnu ù sàcristànu stinniàdi fòra à mànu ccù prìmu làmpiùncìnu. A ggènti tì zumpàva ncuòddhu, viniasi stràzzuliàtu a tùtti i bànni àcchjàncùnu jùnnàvadi i mànu, jìttàva mozzichi e gh’avìasa sta àccortu a scifulà ca ti zampuniavanu. I mànichi de làmpiùncìni viniènu àffirràti da mànu i cchjù pirsùni e fìniscièdi cà viniènu fraganiàti, ppìcchìù ntà quìri mumènti ògnùnu pinzavadi “S’ònnè ddò mìa ònnè ppì nùddhu”.

E rà fèsta dè vintiquàttru fà bbinì nàta vòta àmmènti zù Dùmìnicu i Mìliùni (si pròpiu quìru dà cantina), cà quànnu ghèra surdatu ghèra stàtu àrtiglièru, avìa sparatu ccu cànnuni, ggobbici e murtàli e dè bòmbi sìnni càpiscìadi. Pppi quìssu quiri dà dìtta dè fuòchi ddhj davano i botti e zù Dùmiìcu ì sparàvadi dè còsti dà tèrra. I quàtràri jènu a bbìdi e rù vidiènu scàvà à fòssa ppà culàzza addhùvi calàvadi à botta e ccù zicàrru àddhumàvadi à mìccia. Vutàvadi à càpu e rà bòtta partièdi, ccù nui a vùcca apertà. Zù Dùmìnicu nnì guàrdavadi stuòrtu mà sapièdi c’àmminàzzu sìnni jèdi ccù ghìddhu. Màncu ghèra tràcuddhàtu àra càsa di Luvìggi ì Càpitàniu cà nùui scìnnièmu ntè còsti da Tèrra à mìrià ntà l’eriva ppì ricògghj ì piruòzzuli conn’èranu schàttàti, ppì gràpi e pià a pùrugula. Cà pùa ghèradi à stessa pùrugula ppì ffà i schàttagnòli àra prùcissiùni

E rà bòtta zù Ntòniu àra scàla dà càsa onn’avulìadi. Dd’àvìa fàvicàta màstu Francìscu e rì scalùni avìa tàgghjàti a ziu Luvìggi, à nà pètra ntò gàfaru da Sìddhàta. Ghèra gìlùsi e ppì quìssu, àra prùcissiùni. dà madònna e di sàntudunàtu, nn’àspittàva sempi arriètu à porta ccù bastùni.

E ri bòtti i facìamu ppì nnù pàru i mìsi doppu à fèsta è nnà dumìnica, dòmmìchèli ù previti, curriènnu à l’àvutàru ghè bbinùtu àra pòrta dà chièsia à nnàmminazzà. Nù màlannàta àvìa fattu a bòtta àru scalùni ntò mumèntu cù prèviti gàvuzàvadi e dò càlici ghèra ghissùtu ù vìnu chì ddh’avìa mbràcchjàtu à piànèta.

Zù Micùzzu i Màlia, quànnu ddh’àmu fàttu à bòtta nnànti à pòrta dà cantina onn’è currùtu, nnà jìttàtu apprièssu gùnu dè miènzi lìtri c’avìedi sùpa ù bancùni.

E ccùmu ti pàssa dà mènti zù Riguàrdu cà dumìnica matina scànnàvadi gàjni e crapiètti, pùa i tàgghiàvadi àra gàmmà ì riètu e guschjàvadi ppì càccià a pèddha. C’èranu quìri chi pijàvanu à lìbbra i càrni frisca ppù sùcu e c’erano pùru quiri cà càtaruzzèddha e rà stigghjòla sà lìticàvanu.

Prìmu dà guèrra dò ’18 (e pùru dòpu quiddh’àta), ntè càsi dè sàntunatìsi, ù fuòcu ntà furnèddha ghèra sèmpi àppiccicàtu e trà vrèshj e cìnnira, c’èra sèmpi a vùddhj nà pìgnatèddha o nà cìcculatèra. U cafè si gusàvadi ntè càsi ì ggènti bbòna, però àccatàvasi crùdu, t’àvìasi àbbrustulìsci e pùa ù macinavasi ppù mìnti ntà cìcculatèra àra napulitàna. Màcinà ù cafè e pisà ù sàli ntò murtàli ghèra còsa cà fàcìanu i quatràri.

E còsa i qùatràri ghèra pùru jì à cògghj sòldi e cùnfiètti jìttàti àri zìti. E càpitàvadi cùmu ppì làmpiùncìni, tùtti si fùrigàvanu, gùnu sùpa all’àtu, à spìnci e minà botti, speci’àddhùvi c’èradi à pià soldi. E quànnu

ghèranu i cìnqui, t’àvìasa furigà pùru nnànti a chièsia, ppì tràsi addhùnni ù barùni a bbìdi à talivisiòni ppì quàtràri, sidùtu ppì ntèrra.

C’èranu i cantìni (l’hamu vistu) ma c’eranu pùru dui bàrri. Quìru dè fràti ì Lisàndru, nà pìcchi cchjù nnànti ì ddhùnni gòi c’èdi à cantìna i Perroni e rù bàrru i Cacòni e Mashjnu chì gheradi vicinu ara putiga i Ntoniu i Cucci. Pùru don Fràncu ù barùni avìadi gapièrtu bu barru ntò vàgghju, primu nto paisi ccà radiu. Gheradi nù cìrculu (monarchico) e ccì putia tràsi cchìni avìa sìmpatìa ppù rrè, ma cà m’àmmièntu, onn’ànu mai càcciàtu a nùddhu. U barùni ù bàrri ù facìa ffà a Cacòni e chìni ccì jèdi nnì purtàvadi i nutizzij e stà còsa pùa ghè dìvintàta nù mòdi i dì sàntunatìsi. “A dìttu a ràdiu i Cacòni” si dicièdi, sia ppì ppìa àcchiancùnu ppì fissa, sia ppì sìgnificà ca cosa ghera bbera.

Mi fièrmu e m’àrricuògghju i midùddha. O bbulèra c’àri fà jì cièssi ddhi fà dànnu.

Marzo 2015

Minùcciu