Luigi Bisignani
MINÙCCIU BBÌ CÙNTA; Cùmu ghèramu, quànnu ‘nsièmi sàpièmu rìri, sfùtti e chjànci.
Càru “Giùrnàli I Sàntudunàtu”.
Pìrdùna sì mì pìu à cùnfidènza ì t’ànnummìnà ccà pàrlàta dò paìsi. Piènzu c’òn ti ccì piàsi e c’ò puòzzu fa, vìstu cà sù bell’ànni c’ògni tàntu nnì scùntàmu e nnì truvàmu à pàrlà d’àncùna còsicèddha dè bànni nòsti.
Ògni tàntu gàshjù rròbbi scrìtti chi m’àmmèntanu i quànnu ghèra quatràru e mmì dìvirtièi a sènti i grànni cantà, fìssià, sfùtti, pìà à pìzzicàta, rìri, fa àr’àmùri, lìticà.
Sàpièi cà quànnu à còsa ghèra sèria, tùttu si putìa pàrià ccù nnnà pàlàta ò ccà pùnta dò cùrtièddhu; tùttu pàssàvadi, ì còsi pàriànu scùrdàti, ma, sùtta à cìnnira, nà vrèshjarèddha rimànìa sèmpi:
Ghèranu tièmpi bèlli, ppìchì ghèramu capàci i n’ònn’àpià truòppu sèria e càpiscìamu sùbbitu àddhùvi ù pàisànu vulìa gghj a pàrà, quànnu cantàvadi i “Pàrti ì carnivàli”; nnì gùdìamu i “Dìspinsàti” e ri “Cànti àra mprùvìsa”; òbbidiàmu l’ùra ì crìsci ppi gghj faciènnu i “Sìrìnàti sùtta ì finèstri” e quànnu nnì dìvirtìamu ccà pàrti ì càrnivàli, sàpièmu cà shjòrtà giràvadi e gòi tuccàvadi a mmìa e cràj àmmacàru à nn’àtu.
Quanto precede per dirti, caro Giornale Interattivo, che delle episodiche pubbli cazioni (poesie ed altri componimenti nel parlato sandonatese) da me postate sulla pagina FB “Sei di San Donato se..”, ho realizzato questo “unicum” di componimenti, editi ed inediti, del quale ti faccio omaggio.
Contrariamente a quando ho resi pubblici i componimenti che seguono, evito quei chiarimenti e commenti espressi sulle pagine FB, per dare modo a chi legge di valutare i componimenti secondo ricordi ed esperienze personali.
La datazione delle singole poesie è incerta; alcune vanno dagli inizi e fino a metà del secolo scorso, circostanza che renderà difficoltoso ai lettori con età inferiore ai 70 anni, di individuare il contesto cui i fatti oggetto di commento poetico fanno riferimento. La stessa origine delle rime non pare integralmente sandonatese, per via di alcune affinità fra i componimenti proposti ed altri di poeti dialettali calabresi, ma la circostanza era stata da me già segnalata in altro elaborato sulla poetica paesana, pubblicato nelle tue pagine qualche anno fa, là dove accennavo alla migrazione e contaminazione della poesia dialettale, sia a dileggio, sia a contenuti amorosi.
Vi sono improvvisazioni (Cànti àra mprùvìsa); ironia e sfotto per accadimenti o fatti insoliti o circostanze strane o curiose (Pàrti ì carnivàli); botta e risposta nei canti conviviali durante feste, specie nel periodo di carnevale (Dìspinsàti); canti degli innamorati (Sìrìnàti sùtta ì finèstri).
Non manca qualche componimento di pura poesia, quali, ad esempio, i due presentati appresso:
Ù diàlettu……
àddha ghèss cùmù ’ù pàni /chì faciènu ‘nà vòta,
pàni vèru, ì sùlu grànu, /sènza mmìschàgghj strèvuzi,
sènza ‘mmruògghj, /sìmprici e sùncìru”.
Ù sàpi è cùmu g’àcqua c’ògghìnchj sùlu à pànza, /mà stùta quìr’àrsùra chi nàsci dà gnùrànza.
Ù sàpi ghè nnù màstru ch’ìmpàradi ù mìstièri /à ggènti c’ù capìscidi. E s’ònni vàlidi à pèna, / ù sàpi, càccia l’àcqua e sìcca quìra vèna.
Sàntudunà, pìrdùna.
m’ònn’è cùrpa tùa; /cà pàni e cùmpàni scàrsiàva ‘ntò pajsi
pàni ‘òncinn’èra ppì nnùj /e pp’òmmòri ì fàmi,/
à quìri pètri ‘nnì nnàm’abbòta à fùj.
……tànnu bèddha mìa, facìmu pàci, /quànnu ‘ntò ‘nfièrnu, ccì chjàntanu à crùci,
o quànnu dà stùppa, nnì càcciànu vàmmàci, /e l’àcqua dò màri, càngja è sì fà dùci….
Sùgnu fucìggjia à quànnu sùgnu nàtu, /òmm’àccustàti mài àru sìmminàtu
c’àppiccicu, vrushju tuttu, paghjia e grànu, /lassu carmati e addùvi ghja pàssu,
dannu, pèni e duluri sùlu lassu..
L’ùrmu:
Àra salùti ì tùtti ì jòcatùri /c’ànu làssàtu ssà vivùta jùsta.
Fàzzu ssù brìndisi àra sàlùti vòsta, /pùa vivìti, s’à vivi ccìnni rèsta
….ccà giùvintùti ghèra tùttu prièju, /mò mi sièntu cùmu ù mìsi ì màju;
pùrijìtimi nà seggia, cà mi sièju, /òmm’àbbasciati, rijìtimi cà càju….
Àra Madònna:
Dàsi sprànza àru fàtigatùru, /òllàssasi pìrsuna scùnsulàta,
ed’à tùtti àsciùttasi ù sudùri. /Sì cùmu nà bèddha màtinàta
gràpisi ù cièlu, allùstrasi à jùrnàta /e cùmu ù sùli, nnì gràpisi ù còri
Bèddha, à fàttu nnàmurà ù Signùri, /nn’àddivìsasi risu, silènziu e chjàntu,
ppì nn’àmmintà cà sùmu pìccatùri
Nn’àmu vulùtu bbèni ppì tànt’ànni /e ppàtatt’ànta m’à lassàtu à ppèdi:
Nt’àstàti dà giùvintù pùa sìnn’è gghjùtu, /ntò vièrnu dà vìcchjaia mò s’è rìcuòtu.
Mò l’àja fà sènti pùmadòru jìntu à cònza, /l’àja àbburdà ccù minèstra d’èriva spònza.
Dìcìànu cà lù càrciri è galèra /àmmìa mi pàri nnà fìssìatùra
Tu fati grànni e crìsci cùm’àmmìa, /vùrdu ì sìcuzzùni e bbìtticàti
àr’àbbunnànza ed’à jùrnàti sàni. /Quìssu àju avutu, à quànnu sùgnu nàtu,
e quìru cuòddhu dìtèrza l’àju tagghjàtu /e mò àru chjùsu, mi sièntu mpàràvìsu
Pèrdisi àmìci ò pèrdisi pàriènti, /è cchjù dulùri sì pèrdisi n’àmànti;
à pèrdi nù muòrtu, po’ ghèssi pùru nènti, /à ppìcchi a ppìcchi, pàssa pùru ù chjàntu.
A pèrdi ù vìvu, ghèdi nù tùrmièntu, /tì pàssa e ripàssa à nnànti ògni mumèntu
Vulèra dòrmi ntà ssù liètticièddhu /ch’à ròsi e jùri ghè tùttu rìcamàtu.
Ù màtaràzzu cchì jùri d’àprìli, /ù lìnzulièddhu rìcamàtu d’òru,
à cùpirtèddha i sìta cìlistrìna, /ù cùscinièddhu ì màsilicòju.
Òn ticci curcà à sùla bèddha mìa, /fàlu ccù mmìa e tì cùnsìgnu ù còri
A bbèspiru hàju scùntàtu nà quàtràra /c’à pià l’àcqua sì rìcugghjìadi sùla.
Dd’àhju dìttu giòia mìa quàntu sì bèddha /Nù zichìnièddhu ì gàcqua à tìa vulèra.
Ccù ll’uòcchj vàsci m’à rìspuòstu ghjdda /cà l’acqua òn si pò ddà mmiènzu à nnà vìa
e pùa si mì càdi à ncàpu à langèdda, /stasìra chjn’à sèntidi à màmma mìa?
S’avìss’à rùnpi, tìnn’àccàttu n’àta /ccù tùtti i sòldi dà sàcchètta mìa,
à màmmatta ddhj pàgu à langèddha /ed’àttìa giòia, tì puòrtu ccù mmìa
Ghè tàntu tièmpu chì nònni vidìmu, /sùgnu sènz’àrma, sènza còri è jàtu
e cùmu fàzzu à campà luntànu à tìa? /Vùa i pinsieri mia? Ghìa ti li dàju,
ma scrìtti sùp’à càrta rìcamàta. /Sì mìnn’avìssi à jì à quìstu mùnnu,
ricòrdati ì mìa, chì tàntu tàju àmàtu
Tiègnu ‘ntò pièttu mìa nù pìsu àmàru, /sùgnu càrricu ì pèni e di dulùri,
chì nnì chjànginu ì vicìni e rì luntàni. /Amùri ti fà fà nà vìta amàra
ghja l’àju fàtta e dìspiràtu pùru. /Nà sprànza sùla àmmìa mì mantèni,
vulèra jì à fàccia ‘ncièlu, ed’àffittà u sùli /e bbìdi à bbìllìzzà tùa, mmiènzu àri schèri.
Cà s’òmmì puòzzu gòdi àmuri tùa /m’ammazzu, ed’àccussì òmmì dìspièru
Ntuòrnu àra càsa tùa sùgnu vìnùtu, / prìm’òmmicc’èra mài àzzuppàtu.
Sàcciu cà jìntu cc’èdi nà quàtràra, /chì cucìna, tèssidi e sà pùru filàdi.
Ù nòmi mil’hà ddìttu nà cùmmàri, /chì gàshja giùvini ppì fà màritàdi.
Bèddha, qquà ppì tìa sugnu vinùtu, /ch’è suspiri tùa m’ànu chiamàtu.
Dùmìnica ccì mànnu, e si tù vùa /rispuònni sìni e sùgnu fùrtunàtu.
Sì ‘ncièlu e ‘ntèrra quìssu è dìstinàtu, /tièmpu dùi mìsi e ‘nnì sùmu spùsàti.
Facìtimi cùntà ssà parmaria, /i ghìjddha c’àvìa prumìsu nà majàta
e ghìjddu cà pùrtàva nù saìttùni.
E…. nfèci:
cièrri e màzzàccari, ‘ntà ‘ngìnàgghja;/ gàddharìzzi e falòppi, ntà vrachètta.
I pàrti mìnn’èra rìsulùtu, /ed’àvìa lassàtu à quatrara mìa;
à mmènza via mì sùgnu vutàtu, /ccù pìnzièru dà truvà già màritàta
Rìnninèddha chì pàssasi ntò màri, /fèrmati, tì vuògghju dì dùi paròli;
fàmi tirà nà pìnna à ntà ssà scìddha, /ccì scrìvu nà lìttra àr’amùri mìa.
Tùtta ccù sànghu mìa à vuògghju scrìvi /e ppì siggìllù cciàja mìnti ù còri.
Accòrta rìnninèddha, ònn’àffucàdi, /sì tù pèrdisi à lìttra, ghja pièrdu ù còri
Vì giòia mìa, cchì mmì fàsi fàdi; /hàju tànta àffizziùni, pp’àmùri mìa.
Ntuòrnu à ttìa sèmpi vulèra stàdi /cùm’à vèspa chi stà ntuòrnu àri jùri.
Ppì ttìa òmmi vùlèra mài àbbintàdi, /àbbièntu òn sìnni pìadi ù còri mìa,
e tànnu làssu ghja ì tì vulì bbèni, /quànnu l’ànima mì cùstrìngi a mòri.
Và, jètta nà vùci ntà ssà vàddha, /vìdi si tì rìspònnidi à fùrtùna
e s’òrrispònni chjàma à nuòvu e dìci: /Fùrtuna, vièntu fàmi divintà
e addhùvi ù bèni mìa, fàmìcci jì, /spìngimi fòrti, fàmicci àrrivà.
Gàju mìsu à nùcipièrsica ntà vìgna /quiddh’ànnu chi mi sùgnu nnàmuratu.
Ddhàju dìttu, ti ccì chjàntu ccù disignu, /cà sì fìnìscid’àmùri, ti truovu siccatu.
Ncàpu àll’ànnu sugnu jùtu à bbìdi /e rù piersicu jùrùtu l’àju truvatu.
Quanno m’à bbìstu m’à dittu, và, vàtinni, /rìcuògghiti, và àddhùnni à nnàmurata
Dimèrta, hòi, dimèrta sùgnu ghìa, /c’àncòra ònn’àju vìstu ù bbèni mìa,
e òll’àju vìstu nnè jèrie nnè gòj, /nnè tiègnu sprànza cò puòzzu vìdi maj.
Dimèrta è sèmpi stàta à vìta mìa, /gùnicu spùmpùlu vò ghèssi ù tavùtu.
M’àqquiètu quànnu m’ànu vùrivicàta /e sùpa à crùci scrìttu ccì vulèra:
sènz’àvì mài furtùna haju càmpàtu.
Quàtrarèddha ccù capìddhu rìcciu, /vàscia l’uòcchi, ò mì fàsi mòri;
tì piènzu à nòtti e pièrdu tùttu ù suònnu, /e sùl’àttìa tiègnu jìnta ù còri.
Ghè tàntu tièmpu chì sùgnu mancàtu, /ì ròsi ì ssà finèstra sù jùrùti;
ù grànu c’àju làssàtu sìmminàtu, /gà fàttu tùtti ì spìchi e bbà mitùtu.
I quàtrarèddhj sù tuttì maritàti, /fòra cà mia, chì n’òmm’à scurdàtu
Ntò vièrnu, càntadi ù guàlànu, /chì juòrni pàssa nnànti ù fùculàru,
à màngjà e bbìvidi e avògghia i schàmà ù vièntu. / Nt’àstàti, quànnu ntè carmati
òn tìra ggària, nnè fìlu ì sìrintìna, /àru guàlànu, schàmadi à mùgghièri
Màmma vi’ cà tu fàzzu nù dìspièttu /e dà finèstra ù fàzzu àcchjanàdi.
Fìggjà, chì vò ghèssi bbìnidìtta, /àccussì nìnna vulèrasi fà àmuri?
Màmma tù òn sì sùla e scùnsùlàta, /pàrla àccussì chjn’è già màritàta
Vìrdu ghè bbìstùtu àmùri mìa, /quìru cùlùri vèni a ddì spirànza.
Ntà chjèsia tràsi cùmu nù signùri /ed’ara ssùta n’àngiulu mì pàri.
M’à fàttu sàpi, cà cci vò ff’àmuri; /m’ànu azzinnàtu cà mì vò pàrlàdi.
Ppà vìa òn pàrlu, cà ghè brùtta còsa, /cc’è tròppa ggènti e fèradi vrigògna.
Bbèddha, cà dùmìnica sì nnàta; /ù lùni vulìasi già ghèssi vàttiàta;
ù màrti ddhàsi dìttu à màmma tùa, /c’ò mièrcuri vùlièsi ghèssi crìsimàta.
Ù juòvi tì sì chjìna ì bìddhìzzi, /ù vènniri l’àsi tùtti spùmpuliàti.
Sàbàtu mì sì trasùta jìnt’ò còri /Spùsami crai sinnò mi fàsi mòri:
À brìcaziùni
Ccù mmìa ònn’as’àvùtu, /nnè bòncòri nnè cusciènzia;
i tànt’àngiuli all’ànima, /tì mànnu àra vìviènzia
À pìzzicàta.
I sàntunàtìsi? Quàttru pìcuràri.
Bbièddhu m’àsi chjàmàtu pìcuràru? /Vi c’àssuàrta oddhaju mùntu sùlu ù làtti
Quànn’àsi vìstu l’òstia all’avutaruù /l’àsi scangiata ppi ricutteddha frisca
M’èju ricuòtu e bbì salùtu tutti, /salùtu ù vìcinànzu nnànti pàrti
ed’àr’àmùri mìa cchjù di tùtti, /Mànnu tànti salùti a ssà finèstra
addhuvi ù pièttu tènisi arripàtu /ed’àt’àttanti i mànnu à ssà vèsta
pàru àri pùnti c’ò cùsitùru à dàtu. /Pùa nù sàlùtu a tutta à parintèra,
mammatta e parta òll’àju scurdàti. /E nsìnu saluti a ttia ròsa ncarnata,
sprànza dò còri mìa, jùrùta tùtta /cà pàrisi nzùccaràta à mmèli e làtti
Mànnu cièntu salùti a ssà finèstra /e mìlli i mànnu a chjni c’è ànnanzàta.
E n’àtatt’ànti à ssuòcchi i cilìstrìnu /ppì tùtti i vòti chì m’ànu àffittàtu.
Tànti nnì mànnu à ssà vùcca bèddha, /ppì quànti vàsi màmmatta t’à dàtu,
milli salùti pùru a ssì capìddhj /e nnàti milli a chjni ì pòrta ncàpu.
U dùppiu i mànnu ppì ss’ùocchi tàntu bèlli, /cà dè sflilàgghj mi jènu squàtrànnu
e tànti i mànnu a ssi labbricèddhj, /ppì quanti vòti omm’ànu sàlutàtu
Quàtràra, pirsunèddha dìlicàta, /pittàta ntà nù nàstru ì sìta
Òn cì sù jùri sùp’àtèrra nàti /àppàru ccu rì gràzzìj chì cciàvìti.
Ti fazzu cùsi nà nòcchicèddha jànca /cà mmìènzu ù pièttu pùa bbìlàta mìnti;
ònn’àggiustàti truòppu spàmpanàta /sìnnò ccù nn’àvutu pùa àmuri faciti
Quànnu’àra chièsia tu ccì sì trasùta /ccù ss’uòcchj i cànnili gàsi àddhumàtu
quànnu àll’àcqua sànta ti si àbbicinàta /cciàsi lassàtu àddùru ì viòla jurùta;
tì si bbutàta àru cièlu ed’àsi rirùtu /crièju cà tù cull’àngiuli àsi parlàtu
Òi guàlanièddhu mìa tàntu valènti /à tèrra chì fatìgasi lùci tàntù,
ù vòmmaru er’àràtu pàrinu argièntu /e rù vètti tùa nù fìlu ì diàmànti,
òi guàlanièddhu mìa tù sì cùntèntu /c’à màssarìa rènnidi ù cìnquànta
Al dispiacere per alcuni dei componimenti qui proposti, monchi per la parziale distruzione dei documenti cartacei che li contenevano (penso prodotti da una sola persona), aggiungo il rammarico per la perdita di un ben più corposo patrimonio poetico sandonatese, ormai dimenticato perché nessuno, in passato, ha pensato di tramandarlo per iscritto.
Giugno 2022
MINÙCCIU
